UVOD
Stručni tim Fondacije ''Arheološki park: Bosanska piramida Sunca'', započela je arheološka istraživanja u tunelima Ravne 3 u junu 2021. godine. Ovo je ujedno i druga kampanja istraživanja u navedenim tunelima. Prva kampanja je bila 2019. godine, kada se došlo do izuzetnih otkrića nekoliko različitih kulturnih slojeva unutar ovih tunela. Preliminarna arheološka istraživanja tunela Ravne 3 tokom 2019. godine, u sekciji A koja je bila u potpunosti bez urušenog ili ubačenog materijala, uzdignuto dno (20-60 cm) sadržavalo je brojne artefakte iz različitih arheoloških vremenskih razdoblja, uključujući period neolita, rimsko i srednjovjekovno razdoblje. Artefakti uključuju fragmente keramike, koji su najbrojniji, metalno oruđe, kovanice. Ovo otkriće označilo je najveću količinu pronalazaka u kompleksu tunela Ravne.
Druga faza arheoloških istraživanja započela su početkom juna 2021. godine. Rađena su pod vodstvom terenskih arheologa Amne Agić (MA) i Amara Tufe (BA). Početkom navedenog mjeseca, zvanično je započela i volonterska sezona. Volonteri su ove godine dali značajan doprinos ovom istraživanju. Radovi su se izvodili na sekciji A3 kako smo je predhodno definirali. Riječ je o posljednjih 20 metara tunela Ravne 3, sekcije A koja je dužine 65 metara. Prethodno smo uz pomoć volontera očistili prostor između trećeg otkrivenog suhozida u ovim tunelima. Sav materijal koji je izbačen, ujedno je i prosijan u svrhu otkrića potencijalnog pokretnog arheološkog materijala. Dakle, ovdje se radi o rastresitom materijalu, bez kulturnih slojeva ili stratigrafije. Već prethodno, kao što je već i spomenuto, tokom 2020. godine, došlo se do otkrića trećeg suhozida u tunelima Ravne 3, dužine približno dva metra, o čemu je više riječi bilo u Izvještaju o radovima tokom navedene godine. Uz zidove tunela ove komore, naziru se stalagmiti, koji potencijalno mogu biti iskorišteni za buduće labaratorijske analize u svrhu datiranja istih. Interesantna pojava u ovom šljunkovitom rastresitom materijalu jeste pojava organskog materijala u vidu ugljenisanog drveta. Pojavljuje se u manjim količinama. Pored prisustva organskog materijala, pojavljuje se u većim količinama i riječni oblutak, što može ukazivati na potenijalni suhozid koji je s vremenom urušen.