Piše: dr. Semir Osmanagić

Sankt Peterburg, Rusija, juli 2017.

Čajkovski je ostavio svjetskom kulturnom nasljeđu svoje simfonije, sonate i balet “Labudovo jezero”, a Sankt Peterburg je svijetu dao Čajkovskog.

“Aleksandrinski teatar” je najveći te vrste u Europi i poseban mi je ugođaj bio tu odgledati “Labudovo jezero”. Graciozni umjetnici u balerinkama ostavljaju bez daha. U julu 2017. ova baletna predstava u četiri čina se istovremeno igra u tri dvorane, u drugom najvećem gradu Rusije. To je nesumnjivo najpoznatiji svjetski balet.

No, nije uvijek tako bilo. Pjotr Iljič Čajkovski (1840-1893) bio je kontroverzan za života. Prvi poznati ruski kompozitor na Zapadu, bio je osporavan i u Rusiji zbog “pretjeranog” europskog uticaja i “nedovoljno domaćih muzičkih vrijednosti”, ali i u Europi i Americi zbog nedovoljno praćenih “zapadnih principa”. Nesretan u životu, okončao je iznenanda, po nekima od kolere, a drugima od vlastite ruke.

Balet “Labudovo jezero” Čajkovski je komponirao za jednu godinu (1875.-1876.). Premijera je održana u “Boljšoi Teatru” u Moskvi 1877., a u St. Peterburgu dvije decenije kasnije. Premijera nije prošla slavno. Naišla je na kritike struke i slabu podršku publike. Muzika je smatrana “suviše kompliciranom za balet”, primjedbe su bile i na koreografiju, ples, orkestar i kulise. Uprkos početnom neuspjehu, balet se održao i iz sezone u sezonu sticao popularnost, da bi na prijelazu dva stoljeća zabilježio premijere po europskim prijestonicama, a zatim i u SAD-u. Danas je jedan od najpopularnijih baletskih komada.

Čajkovski je bio i u stalnom procjepu s nastajanjem svojih simfonija. Dok je zapadna praksa (austrijski i njemački kompozitori) insistirala na  postepenoj “izgradnji muzičke strukture”, ruska kreativnost je imala drugačiji princip. Ona se sastojala iz pojedinačnih komada, između kojih se onda uspostavljala veza u muzičkom komadu.

Drugim riječima, ako bi austirjski kompozitori dizali piramidu, koristili bi blokove ili cigle koje bi postepeno spajali dok ne naprave čitavu strukturu. Čajkovski je nalikovao na kipara koji je stvarao izvanredne skulpture, i onda od njih pokušavao zidati piramidu. Muzički kritičari tvrde da je tek u svojoj Četvrtoj simfoniji uspio da pomiri dva muzička pravca, ruski i europski.

Čajkovski je kreirao formu sonate kao piramidu koja se sastoji od tri osnovna dijela: predstavljanja, razvoja i rekapitulacije. U fazama između je zidao blokove u kojima je predstavljao različite teme, često i suprotstavljene, ali povezane glavnom muzičkom temom.

Čajkovski je stvarao svoju muzičku piramidu, doživljavao uspjehe i padove, umjetničke i osobne.

U Gradskom muzeju skulptura u St. Peterburgu posjećujem miran i dostojanstven park s grobnicama vodećih ruskih umjetnika XVIII, XIX i XX stoljeća. Dostojevski, Musorgski, Borodin, Rimsky-Korsakov… 

Pjotr Iljič Čajkovski ima svoje izdvojeno mjesto, okružen andjelima, ali sada sklada na nebu.